Vanuit het bedrijfsleven zijn er talloze initiatieven die problemen aanpakken waar we als samenleving tegenaan lopen. Unilever en DSM reduceren van jaar op jaar hun ‘ecologische voetafdruk’. FrieslandCampina investeert in verduurzaming en dierenwelzijn. Philips zet onder andere in op energiearme verlichtingstechnologie. Talloze kleine bedrijven richten zich op verduurzaming en gezondheid. Net zo zetten universiteiten en kennisinstellingen steeds meer in op de ontwikkeling van maatschappelijk nuttige kennis. Gezondere voeding, innovatieve geneesmiddelen, landbouwgewassen die bestand zijn tegen droogte of tegen schimmels, algentechnologie om op termijn schone motorbrandstoffen te maken. De lijst is eindeloos: goedkope zonnecellen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening, nieuwe bouwmaterialen om woningen en kantoren energieneutraal te maken, informatietechnologie om zorg op maat thuis te leveren. Nederland heeft de capaciteiten in huis om de benodigde innovaties te ontwikkelen.
Maar het gaat niet alleen om innovaties. Complexe problemen als grondstoffen-schaarste, onveiligheid, cybercriminaliteit, vergrijzing, ondervoeding en overgewicht zijn bijna nooit simpel op te lossen met nieuwe technologie. Technologie is geen toverstok. Technologie moet ‘passen’, bij mensen en bij de samenleving. Burgers willen dan wel duurzame, diervriendelijke en gezonde producten, maar eenmaal in supermarkt kiezen ze toch liever voor goedkoop. Consumenten willen misschien wel in automatisch bestuurde auto’s, treinen en vliegtuigen stappen, maar alleen als ze de technologie kunnen vertrouwen. Ze zijn wellicht bereid een elektrische auto aan te schaffen, maar alleen als er voldoende oplaadpunten zijn. Technologie moet ook economisch passen. Wil een bedrijf investeren in duurzaam, schoon, veilig of gezond, dan moet er een koopkrachtige markt zijn. Er is een markt voor geneesmiddelen, maar er is nauwelijks een markt voor ziektepreventie. Er is dan wel een markt voor groene stroom, maar alleen zolang die niet duurder is dan grijze stroom. Hier komt de overheid in beeld. Deze heeft tot taak nieuwe technologie waar we als samenleving wat aan hebben te laten passen en markten te helpen ontwikkelen.
Andere landen pakken dit beter op. Duitsland en Denemarken zijn verder met de transitie naar een energievoorziening gebaseerd op zon en wind. Ze zetten ook krachtiger in op hernieuwbare grondstoffen. De Amerikaanse regering maakt van nieuwe gezondheidstechnologie een speerpunt. De Europese Unie investeert in het nieuwe onderzoeksprogramma Horizon 2020 vanaf volgend jaar circa 10 miljard euro per jaar. De speerpunten zijn zes maatschappelijke uitdagingen op de domeinen gezondheid, voedsel, energie, vervoer, klimaat en grondstoffen, en de kwaliteit van de samenleving. Laat Nederland hierbij aansluiten.
De uitdaging is de weg te vinden naar een economisch bestel dat niet alleen verdienvermogen centraal stelt, maar juist ook maatschappelijke meerwaarde. Het kabinet wil inzetten op concrete projecten die de kracht van Nederland zichtbaar maken: Global Challenges, Dutch solutions. De Adviesraad voor Wetenschaps- en technologiebeleid (AWT) ondersteunt dit in een deze week naar de Tweede Kamer gestuurd advies. Maar de AWT constateert ook dat bundeling van krachten en initiatieven noodzakelijk is. Wat is er nodig? Vier dingen. Ten eerste initiatief. De kern van het huidige overheidsbeleid is bedrijven en kennisinstellingen de ruimte geven en ondersteunen. Waar maatschappelijke opgaven in het geding zijn, moet de overheid de regie terug in handen nemen. Ten tweede keuzes. Nederland moet focus aanbrengen: inzetten op gebieden waar we een kennisvoorsprong hebben en in kunnen uitblinken. Ten derde markt. Bedrijven investeren niet als er geen markt is. De overheid kan helpen markten te creëren. Ze kan als grote klant doelbewust innovatieve producten kopen: schone bussen, recyclebaar asfalt, energieneutrale kantoren en scholen. Daarnaast kan de overheid regels stellen die bedrijven verplichten om producten veiliger, gezonder of duurzamer te maken. Dat helpt om markten te creëren. Ten vierdementaliteit. Er is een mentaliteitsverandering nodig: minder touwtrekken tussen departementen en tussen bestuurslagen, meer samenwerking. Minder koudwatervrees, meer het gezamenlijk belang voorop. Minder papier, meer doen.
De AWT is er van overtuigd dat Nederland veel in zijn mars heeft. Samen kunnen wij meer bijdragen aan het oplossen van de problemen waar de wereld voor staat dan we nu doen. Er is hier genoeg talent en creativiteit om te werken aan nieuwe oplossingen. Om onze potentie volledig te realiseren, is een overheid nodig die inspireert en kiest, maar ook de daad bij het woord voegt en helpt markten te ontwikkelen. Een overheid die samenwerkt met ondernemingen en kennisinstellingen, ondersteund door de onderzoeksprogramma’s van de EU. Dat levert verdienvermogen op, met maatschappelijke meerwaarde.
Martin Schuurmans, Dorette Corbey, Paul Diederen en Uri Rosenthal
De auteurs zijn verbonden aan de AWT.